Układ hamulcowy to jeden z podstawowych i najważniejszych podzespołów każdego pojazdu. Mając na uwadze bezpieczeństwo własne oraz swoich bliskich, a także innych uczestników ruchu drogowego, należy regularnie sprawdzać jego stan. Przegląd ważny jest zarówno w starszych autach, jak i tych nowych – awarie zdarzają się we wszystkich typach pojazdów niezależnie od ich wieku i przebiegu. W niniejszym artykule opiszemy, z jakich części składa się układ hamulcowy auta, jaki jest mechanizm jego działania, jakie są najczęstsze awarie oraz ich przyczyny.
Budowa samochodowego układu hamulcowego
Układ hamulcowy to zbiór elementów, które działając wspólnie, mają za zadanie zatrzymać pojazd będący w ruchu lub zapobiec stoczeniu się z pochylonej powierzchni. Układ ten składa się z klocków i tarcz hamulcowych, pompy, przewodu ciśnieniowego i elastycznego, zacisków hamulcowych i pedału hamulca. W praktyce rozróżnia się dwa typy układów – podstawowy, czyli roboczy układ hamulcowy oraz dodatkowy, czyli ręczny (układ dźwigni i cięgien). Dla bezpieczeństwa układ działa w ramach dwóch obiegów – w razie uszkodzenia jednego z nich, drugi obwód nadal spełnia swoją funkcję, choć siła hamowania jest dużo mniejsza.
Mechanizm działania układu
Podstawowy układ (roboczy) nazywany jest inaczej hydraulicznym, a to ze względu na schemat funkcjonowania. Jego działanie polega na tym, że kiedy kierowca naciska pedał hamulca, pompa tłoczy płyn hamulcowy pod ciśnieniem, co powoduje, że tłok umiejscowiony w zacisku dociska klocki do tarczy obracającej się wraz z kołem. Skutkuje to wytracaniem prędkości przez pojazd. Płyn tłoczony jest równomiernie na lewe i prawe koło, ale z większym naciskiem na przednią oś. W niektórych pojazdach stosowany jest reduktor siły hamowania, który będąc obciążony (np. poprzez pasażerów na tylnej kanapie) steruje siłą hamowania na osie pojazdu. Obwody z kolei odpowiadają za koła naprzemienne – pierwszy steruje kołem przednim prawym i tylnym lewym, a drugi pozostałymi dwoma.
Awarie oraz ich przyczyny i serwisowanie
Poddając układ hamulcowy regularnym przeglądom należy zwrócić szczególną uwagę na poziom płynu hamulcowego, stopień zużycia klocków i tarcz oraz stan przewodów hamulcowych. Wszelkiego rodzaju niepokojące odgłosy i zachowania auta, takie jak piszczenie podczas hamowania, wydłużanie drogi zatrzymania pojazdu, ściąganie samochodu podczas drogi hamowania, poluzowanie pedału hamulca lub jego „wpadanie” w podłogę, powinny zaprowadzić nas do warsztatu samochodowego. Najczęstszą awarią układu jest zużycie klocków hamulcowych. Klocki przegrzewają się, gdy dokonujemy hamowania z dużych prędkości, przez co tracą swoje właściwości cierne. Tempo zużywanie klocków zależy od techniki naszej jazdy oraz pokonywanych dystansów. Należy pamiętać, że wymieniając klocki konieczna jest wymiana kompletu na całej (jednej) osi – różnica w ich grubości może spowodować awarię układu, dlatego nie jest zalecane wymienianie klocków pojedynczo. Proces zużywanie dotyczy także tarcz hamulcowych. Tarcze ulegają korozji lub pojawiają się na nich zniekształcenia – tarcza hamulcowa ściera się, co powoduje tworzenie się rantu na jej krawędzi zewnętrznej i wewnętrznej. Każdy rodzaj tarczy hamulcowej ma podaną grubość minimalną, którą określa producent. Tarcze podlegają także przegrzewaniu, co może skutkować skrzywieniem się ich powierzchni i drganiem kierownicy lub pedału hamulca podczas hamowania. Dzieje się tak przy gwałtownej zmianie temperatury, np. gdy dokonujemy szybkiego hamowania, a następnie wjeżdżamy w kałużę. Drganie kierownicy informuje nas o tym, że wymienić należy tarcze na przedniej osi, jeśli podczas hamowania drga pedał hamulca – na tylnej. Wymiany tarcz należy dokonywać co 60-80 tysięcy kilometrów lub przy co drugiej wymianie klocków (i podobnie – należy wymieniać je osiowo). Co 2 lata lub co 60 tysięcy kilometrów powinno się wymienić także płyn hamulcowy, który ze względu na swoje właściwości absorbuje wodę, co nie jest pożądane w aspekcie bezpiecznej jazdy. Warto wiedzieć, że wciąż jeszcze stosuje się tzw. hamulce bębnowe, zlokalizowane na tylnej osi pojazdu. W skład tego układu wchodzi bęben oraz znajdujące się w nim szczęki hamulcowe. Szczęki przymocowane są do tarczy. W momencie hamowania szczęki rozpierają się trąc przy tym o powierzchnię bębna, co sprawia, że zachodzi proces hamowania. W porównaniu z hamulcami tarczowymi, hamulce bębnowe mają tendencję do szybszego przegrzewania się, co z kolei obliguje do częstszego ich kontrolowania.
Systemy wspomagające – ABS I ASR
Dwa najbardziej znane systemy wspomagające układ hamowania to ABS oraz ASR. ABS, czyli Anti-Lock Braking System to układ antypoślizgowy, który zapobiega blokowaniu się kół pojazdu w czasie hamowania. W skład ABS wchodzą: elektroniczny układ sterowania, czujniki pomiarowe oraz elementy wykonawcze. Podczas hamowania, wraz ze wzrostem nacisku pojazd zwalnia, auto przez moment porusza się pod wpływem siły bezwładności. Wytwarza się wtedy poślizg – ABS działa automatycznie i jego funkcją jest regulacja w układzie hamulcowym ciśnienia płynu hamulcowego lub sprężonego powietrza, co ma na celu utrzymanie poślizgu hamowanych kół w zakresie największego współczynnika przyczepności. Zabieg ten sprawia, że koła nie zablokują się, a droga hamowania jest krótsza. ABS działa nawet przy gwałtownym wciśnięciu pedału hamulca, gwarantując stateczność ruchu i możliwość kontynuacji kierowania samochodem. Nieco odmienną funkcję pełni układ ASR, czyli Acceleration Slip Regulation. Jest to elektroniczny układ, który zapobiega ślizganiu się kół podczas przyspieszania. W jego skład wchodzą czujnik prędkości obrotowej kół, czujnik zawieszenia i układu oraz komputer sterujący. Zadaniem ASR jest kontrola i regulacja momentu napędowego przekazywanego z silnika na koło napędowe. Jeśli podczas ruszania któreś z kół zacznie się ślizgać, ASR uruchamia hamulec i steruje siłą hamowania tak, aby uzyskać optymalny stopień poślizgu. Jeśli kierowca naciśnie hamulec to system ASR wyłączy się, a włączy się system ABS. Koniecznie regularnie sprawdzajcie stan techniczny układu hamulcowego waszego auta. Życzymy bezpiecznej podróży i jak najmniej awarii!